Scarceranda / Αποφυλακιστέα

*“για να μη πεθάνει πιά κανείς από “φυλάκιση” ούτε να πρέπει πιά κανείς να ζεί στη φυλακή”

Radio Onda Rossa

Αυτή η καινούργια ενασχόληση μού προσφέρεται σαν μια πραγματική διέξοδος προς την κόπωση που ένιωθα απέναντι στο “λογοτεχνικό πράγμα”*

Michel Foucault, 1971

Κάθε πρωτοχρονιά, εάν βρίσκομαι στη Ρώμη τα τελευταία χρόνια, λαμβάνω μέρος στην εκδήλωση/παρουσίαση του εκάστοτε νεοτυπωμένου ημερολογίου της χρονιάς Scarceranda, που γίνεται συνήθως μπροστά από την αμπαρωμένη πόρτα της παλιότερης και μεγαλύτερης φυλακής της Ρώμης. Είναι η ευκαιρία που σπάνια δίνεται να βρίσκονται στον ίδιο φυσικό χώρο οι “ελεύθεροι” πολίτες, και οι εσώκλειστοι, ή, όπως θα έλεγε κανείς καλύτερα, οι “εκπρόσωποι της Εξω-κοινωνίας” με τους “εκπροσώπους της Έσω-κοινωνίας”.

Κάτι που θυμίζει αναπόφευκτα, για όσους ζούμε στη Κύπρο, τις προσπάθειες συνάντησης των δυο “πλευρών” (ελληνοκύπριοι από τη μιά μεριά του συνόρου, τουρκοκύπριοι από την άλλη) στις αντιμιλιταριστικές διαδηλώσεις στη Λευκωσία. Καταστάσεις, δηλαδή, όπου γίνεται έντονη και χειροπιαστή η έννοιας μιάς διαχωριστικής γραμμής, πραγματικής συνάμα και μεταφορικής, στο σώμα της κοινωνίας.

Ο Michel Foucault το Φεβρουάριο του 1971 αναγγέλλει την δημιουργία της Ομάδας Πληροφόρησης για τις Φυλακές (Groupe d Information sur les Prisons)*, η οποία ξεκινάει την έρευνα για τις συνθήκες διαβίωσης σε κέντρα φυλάκισης. Τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς, το GIP κατορθώνει μια πρώτη νίκη: επιτρέπονται στις φυλακές οι καθημερινές εφημερίδες και το ραδιόφωνο. Πρόκειται για την πρώτη συμβολική επαναφορά μιάς επικοινωνίας ΕΣΩ/ΕΞΩ, μια γέφυρα νοητή που σπάει την απομόνωση και την σιωπή που χαρακτήριζε (και ακόμα χαρακτηρίζει...) τις απαράδεκτες συνθήκες διαβίωσης στα όποια κέντρα φυλάκισης. Το GIP επιχειρεί την περιοδική έκδοση Τετραδίων, στα οποία παρουσιάζονται έρευνες σχετικές με φιλοσοφικές, θεσμικές και ιστορικές θέσεις για την “κοινωνία της τιμωρίας”. Το τέταρτο Τετράδιο δημοσιεύτηκε το 1972 με τίτλο “Αυτοκτονίες στις φυλακές το 1972”**. Σε μια διάλεξη στο Πανεπιστήμιο του Montreal (1976), στο πλαίσιο ενός συνεδρίου για ενναλλακτικές λύσεις αντί της φυλάκισης, ο Foucault δηλώνει: “Στην ερώτηση για ποιά μπορεί να είναι μια εναλλακτική λύση της φυλακής, πρέπει κανείς να απαντήσει αρχικά με μια απορία ή ένα χαμόγελο, κατά προτίμηση. Και αν δεν θέλουμε να τιμωρηθούμε από εκείνους δα, ή για τους τάδε λόγους, ή αν δεν θέλαμε καθόλου να τιμωρηθούμε; Κι αν, εν τέλει, δεν είμαστε ικανοί να πούμε τί ακριβώς σημαίνει “τιμωρώ”;”***.

Κινούμενοι από παρόμοιες ανησυχίες και απορίες, οι σύντροφοι του Radio Onda Rossa αποφάσισαν να δημιουργήσουν την Scarceranda, η οποία θεωρώ έχει συγγενική σχέση με την πρωτοβουλία των εκδόσεων του GIP.

Πρόκειται για έκδοση μιάς “ατζέντας” (ημερολόγιο) που αυτοπαράγεται, αυτοδιανέμεται και αυτοπροωθείται, με μια πρωτοβουλία που το Radio Onda Rossa 89.7 fm (Ράδιο Κόκκινο Κύμα) ξεκίνησε το 1999 και συνεχίζει μέχρι σήμερα. Είναι ένα ημερολόγιο όπου γράφουν για την φυλακή και από τη φυλακή οι ίδιοι οι φυλακισμένοι (αλλά όχι μόνο). Ακριβώς για να υπάρχει, όπως είπαμε, ένας σύνδεσμος ανάμεσα τον ΕΣΩχώρο και τον ΕΞΩχώρο.

Είναι ένα “αντι-κείμενο” χρήσιμο, λειτουργικό γιατί εννοείται ως γέφυρα, αλλά για την ακρίβεια, ως μια πολιτική γέφυρα πραγματικής, έμπρακτης, μαχόμενης αλληλεγγύης. Η φυλακή, όπως μας είπε η Antonella (συντάκτρια στο Radio Onda Rossa και υπεύθυνη της Scarceranda) στην εκπομπή Fahreneit 451 για τις φυλακές (07-02-2014)- εννοείται ως “κοινωνικό σκουπιδότοπο”, μια χωματερή όπου η “εντός της νόρμας” κοινωνία πετάει τα “εξαμβλώματά” της. Πολλές είναι οι αυτοκτονίες εσώκλειστων, στην Κύπρο, στην Ελλάδα, στην Ιταλία- για να παραμείνουμε στις χώρες με τις οποίες έχουμε περισσότερη επαφή και εμπειρία-, σίγουρα περισσότερες από αυτές που αναγνωρίζονται και παρουσιάζονται ως αυτοκτονίες. Γεγονός που τεκμηριώνει το ασφυκτικό αδιέξοδο στο οποίο βρίσκονται όσοι στερούνται την ελευθερία και τη φωνή. Με τη προσπάθεια αυτή της Scarceranda, οι φυλακισμένοι ίσως μπορούν να μην νιώθουν “απόβλητα” της κοινωνίας, αλλά ενεργοί πολίτες, που μπορούν να παράγουν έναν διάλογο με τον ΕΞΩ κόσμο.

To Radio Onda Rossa πάντα ασχολείτω με τις φυλακές: ένα θέμα πολύ αγαπημένο από το κίνημα, όχι μόνο επειδή οι σύντροφοι της συντακτικής ομάδας φυλακίστηκαν επανειλημμένα για πολιτικούς λόγους, αλλά και επειδή πρόκειται για έναν καρπό που παράγεται από το καπιταλιστικό σύστημα και, ως τέτοιο, χρήζει την πρέπουσα ανάλυση και αποδόμιση.

“Αποφασίσαμε αυτή τη περιπέτεια- λέει η Antonella- Γράφουμε αυτό το ημερολόγιο, με τη βοήθεια και τη συνεργασία των φυλακισμένων, οι οποίοι μάς στέλνουν κείμενα, σχέδια, σκίτσα κτλ. Μαζί με την ατζέντα, αρχίσαμε να δημοσιεύσουμε και ένα Τετράδιο, όπου παρουσιάζουμε κείμενα πολιτικά σχετικά με τη φυλάκηση. Δημοσιεύονται επίσης και γράμματα που, κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου, μάς στέλνουν φυλακισμένοι και φυλακισμένες. Πρέπει να πω ότι υπάρχει μεγάλη ζήτηση, πέρσυ είχαν εξαντληθεί όλα τα αντίτυπα, και φέτος αποφασίσαμε να τυπώσουμε περισσότερα”.

Το Radio Onda Rossa, “ένα σήμα που ενοχλεί” είναι ο καρπός της “κόκκινης δεκαετίας 1968/77” που εκφράζει το κίνημα της “Εργατικής Αυτονομίας” (Autonomia Operaia) της Ρώμης. Γεννήθηκε το Μαϊο του 1977. Στο Μανιφέστο που ανήγγειλε το άνοιγμα του ραδιοφωνικού σταθμού στις συχνότητες 93.300 και 93.450 MHz in FM, τον Μάιο του 1977, διαβάζουμε: “για όσους πιστεύουν ότι η ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης δεν είναι η ελευθερία των αφεντάδων να βρίζουν τους προλετάριους που αγωνίζονται για την απελευθέρωσή τους, είναι αναγκαίο να γίνουν όλες οι προσπάθειες ώστε να έχουν οι προλετάριοι τις δικές τους πηγές πληροφόρησης. Το Radio Onda Rossa είναι μια απ αυτές τις πηγές”.

Από την πρώτη μέρα, το ράδιο υπήρξε μια φωνή πολύ αγαπητή από το κίνημα. Μετέδιδε απ ευθείας και χωρίς καμία λογοκρισία διαδηλώσεις, συγκρούσεις, επεισόδια, αγώνες στις γειτονιές, στους χώρους εργασίας, στα σχολεία, στα πανεπιστήμια, φλογερές θεωρητικές διαμάχες κλπ. «Το κρυφό σχέδιο του ραδιοφώνου, το “μυστικό” του Onda Rossa βρισκόταν μέσα στις λέξεις, και οι λέξεις βρίσκονταν μέσα στους ανθρώπους. Εμείς τις βγάζαμε προς τα έξω, επιστρέφοντας την ικανότητα λόγου σε όσους την είχαν στερηθεί στο σημείο να απογίνουν καταπιεσμένοι και περιθωριακοί: λούμπεν, ναρκομανείς, εργάτες, γυναίκες, φυλακισμένοι, αντιδραστικοί στο καθεστώς, όλη εκείνη η παλιά ομάδα αναρχικών και σοσιαλιστών» (Giorgio Ferrari).

Από την πρώτη στιγμή, το ράδιο έγινε αντικείμενο της “προσοχής” των κατασταλτικών δυνάμεων, από τη μιά, και της ανοιχτής εχθρότητας του Κομμουνιστικού Κόμματος του Enrico Berlinguer. Τα λόγια που έβγαιναν από τα μικρόφωνά του κατακρίθηκαν για προτροπή στο έγκλημα, ότι δηλαδή “προωθούσε την ανυπακοή στους νόμους του κράτους και εμβάθυνε το ταξικό μίσος”. Συνεπώς, μεταξύ το 1977 και το 1980, συντάκτριες και συντάκτες καταγγέλθηκαν, φυλακίστηκαν και (μετά από δέκα χρόνια) καταδικάστηκαν μέχρι που, στο τέλος, αθωώθηκαν. Το 1977-78 έκλεισαν επανειλημμένα το σταθμό, έστω και προσωρινά, στη διάρκεια διαδηλώσεων. Έπειτα, η εξέλιξη του απαράδεκτου "teorema Calogero" κατά το οποίο η Εργατική Αυτονομία (Autonomia Operaia) ήταν η θεωρητική επικεφαλής των Ερυθρών Ταξιαρχιών (Brigate Rosse), καθόρισε την συγκυρία που προκάλεσε την φυλάκιση διάφορων συντρόφων (22 Ιανουαρίου 1980) και την σφράγιση του ραδιοσταθμού με δικαστική εντολή. Η υποστήριξη του κινήματος, όμως, κατάφερε να καταστήσει δυνατό να ξανανοίξει ο σταθμός και να απελευθερωθούν οι κρατούμενοι…

Η ιστορία του σταθμού μέχρι σήμερα είναι ενδιαφέρουσα και παραδειγματική. Επιφυλάσσομαι να επανέλθω, γιατί κατά βάθος εύχομαι να δημιουργηθεί μια συνεργασία και μια κινηματική συμπορεία. Η ραδιοφωνική εκπομπή Fahreneit 451 που διεξάγω στο ιστοχώρο www.mycyradio.eu έχει ήδη δημιουργήσει μια σύνδεση, μια ανταπόκριση πού αναμένεται να γίνει πιο ουσιαστική.

* « (...) Peu d informations se publient sur les prisons ; c est l une des régions cachées de notre système social, l une des cases noires de notre vie. Nous avons le droit de savoir, nous voulons savoir. C est pourquoi, avec des magistrats, des avocats, des journalistes, des médecins, des psychologues, nous avons formé un Groupe d Information sur les Prisons. (…) » Extrait du Manifeste du GIP annonçant sa création le 8 février 1971, signé par Jean-Marie Domenach, Michel Foucault et Pierre Vidal-Naquet.

** Suicides dans les prisons en 1972, Gallimard, coll. “Intolérable”.

*** Ανέκδοτο χειρόγραφο.