Μια που τις βασικές αναζητήσεις ούλλης της μεταπτυχιακής μου εργασίας ήταν οι τρόποι με τους οποίους η Γραμμή/το σύνορο/η νεκρή ζώνη επηρέαζε ή επιδρούσε πάνω στη σωματικότητα των γυναικών που τις οποίες είχα πιάσει συνέντευξη την άνοιξη του 2016. Ένα μοτίβο το οποίο επαναλαμβανόταν συχνά τζαι το οποίο αργότερα εμπόρεσα να κωδικοποιήσω ήταν το εξής: η νεκρή ζώνη αποτελούσε ένα χώρο προς τον οποίο τούτες οι γυναίκες επιάναν τις εαυτές τους να κατευθύνονται συχνά – τζαι όι μόνο για να περάσουν «απέναντι» αλλά τζαι για να διεκδικήσουν ή να επαναδιεκδικήσουν τα δικαιώματα που είχαν στον ίδιον τον χώρο.
Κάποιες που τις γυναίκες που τις οποίες είχα πιάσει συνέντευξη αναφερθήκαν στο Occupy the Buffer Zone (OBZ) του 2011 διευκρινίζοντάς μου ότι η κοινή παρουσία Ελληνοκύπριων τζαι Τουρκοκύπριων ακτιβιστών στον χώρο της νεκρής ζώνης υπογράμμισε την κοινή επιθυμία για επανένωση. Η εμπειρία της κατάληψης της νεκρής ζώνης εθεωρήθηκε σχολείο για το ίδιο το κίνημα, ένας πραγματικά ριζοσπαστικός τρόπος διαμαρτυρίας. Το ΟΒΖ ήταν ένα πολλά σημαντικό κομμάτι στη ζωή των ακτιβιστριών, γιατί για πρώτη φορά τα σώματα εδιεκδικήσαν τον χώρο. «Τούντην φορά η αντίσταση αγόρασε τα σώματά μας» λαλεί μου η Τ. Η κατεύθυνση που επήραν τα σώματα των ακτιβιστριών εμπόρεσε να επαναπροσδιορίσει ή να θέσει εκ νέου την ύπαρξή τους σαν πολιτικά υποκείμενα – πλέον τούντα υποκείμενα ήταν ενσώματα, προσκείμενα στον χώρο που εδιεκδικούσαν. Οι ακτιβίστριες εζούσαν την λύση ακριβώς επειδή η συλλογική τους απόφαση για την κατάληψη ενός χώρου στον οποίο εν ημπορούσαν προηγουμένως να μείνουν, να κάτσουν, να «εγκατασταθούν» έδειχνε τζαι τον τρόπο με τον οποίο ονειρεύκουνταν να ζουν την λύση. Εν πολλά ενδιαφέρον βέβαια ότι τούτη η επιθυμία εκφράστηκε σαν μια κίνηση εγγύτητας προς τη νεκρή ζώνη: η κατεύθυνση των σωμάτων προς το επιθυμητό αντικείμενο, την νεκρή ζώνη, έφερε στην επιφάνεια κομμάθκια του θυμικού τζαι συγκινησιακού λόγου, κομμάθκια που καθώς φαίνεται εν σωματικά ριζωμένα τζαι χωρικά συνδεδεμένα. Εμιλούσαν μου για κομμάθκια χαρτιών που ήβραν στα εγκαταλελειμμένα σπίθκια, κατάλοιπα μιας παγωμένης στον χρόνο ιστορίας που έφερε στην επιφάνεια πλήθος συναισθημάτων: εκστασιασμό μα τζαι βαθκιά θλίψη.
Η Σάρα Άχμετ (Sara Ahmed)[2] γράφει ότι τα συναισθήματα είναι σχεσιακά, γιατί δεν εδρεύουν αποκλειστικά ούτε στα υποκείμενα ούτε στα αντικείμενα, αλλά δημιουργούνται σαν αποτέλεσμα διαντίδρασης τζαι κυκλοφορίας. Η σχεσιακότητα σαν έννοια που σπάζει διχοτομίες τζαι συνενώνει ύλη τζαι νόημα, μορφή τζαι περιεχόμενο, σώματα τζαι συναισθήματα, έσιει ταυτόχρονα τζαι χωρικές προεκτάσεις. Ένας χώρος αλλά τζαι η κατεύθυνση προς ή μακριά που τζείντον χώρο διαπλέκεται επίσης με θυμικές, συναισθηματικές κατευθύνσεις, καθώς τα ίδια τα συναισθήματα περιλαμβάνουν ήδη μια κατεύθυνση προς αντικείμενα με τα οποία έχουν δεσμούς. Άλλωστε, το ρήμα «κινούμαι», που εμπεριέχει το στοιχείο της κίνησης, κατεύθυνσης, είναι ρίζα του «συγκινούμαι», δηλαδή τζίνου που συναισθηματικά κινεί μας τζαι ως εκ τούτου κρατά μας ή απομακρύνει μας που έναν χώρο.
Το παράδειγμα του ΟΒΖ έφερε στο νου τζαι άλλες περιπτώσεις που οι ακτιβίστριες εμπουκάραν στον χώρο της νεκρής ζώνης, πιο παλιά λλίο μετά το άνοιγμα των οδοφραγμάτων. Οι ακτιβίστριες ορμήσαν στον χώρο τζαι εκάτσαν χαμαί, άλλες εχορέφκαν. «Ήταν στιγμή νίκης» λαλεί μου η Ε. Ο χώρος της νεκρής ζώνης εμεταμορφώθηκε που ουδέτερο, νεκρό, απάτητο σε κοινό, γιατί εμπόρεσες να συναντήσεις τζαι να συναντηθείς με τ@ν «άλλ@». Εν σημαντικό το ότι διαφαίνεται μια επαναληπτικότητα στο να κατευθυνούμαστε προς τη νεκρή ζώνη (τζαι τούτο λαλώ το τζαι λόγω της δικής μου εμπειρίας), ίσως γιατί πιστεύκουμεν ότι τούτος ο οριακός/μεταβατικός χώρος μπορεί να γεμώσει με νόημα. Τα σώματα που διαμαρτύρουνται με το να ένι φυσικώς παρόντα στον χώρο της νεκρής ζώνης ανατρέπουν την σαν έναν υποτιθέμενο όφκερο χώρο – δεν υπάρχει κενότητα δαμέ, σκέφτουμαι, γιατί τα σώματα των ακτιβιστριών τζαι που τις θκυο κοινότητες γεμώννουν με την παρουσία τους τον χώρο – το νόημα δεν είναι απλή αφαίρεση, σκέφτουμαι, έσιει τζαι σωματικές, χωρικές προεκτάσεις, αφού χωρούμεν ούλλες στον συγκεκριμένο χώρο, μπορούμε τζαι συνυπάρχουμε. Τούτος ο κοινός χώρος μπορεί να σπάσει τις υπάρχουσες διχοτομίες που το μόνον που κάμνουν εν να κρατούν τον κόσμο χωριστά. Υπάρχοντας ταυτόχρονα στον συγκεκριμένο χώρο, οι ακτιβίστριες εκαταφέραν να αποσταθεροποιήσουν την όποιαν εθνικιστική αφήγηση που βλέπει τη μη-δυνατότητα συνύπαρξης μεταξύ των θκυο κοινοτήτων. Όταν η Άχμετ γράφει για τις κατευθύνσεις, αναφέρει ότι όταν συνυπάρχεις στον χώρο, το σύνορο που θα μπορούσε να υπάρξει μεταξύ ούλλων τζείνων που μοιράζουνται τον χώρο δεν κρατά για πολύ, γιατί σώματα τζαι αντικείμενα μεταλλάσσουνται, αλλάζουν σχήμα με το να κατευθύνουνται το ένα προς το άλλο [3]. Άρα, η συνύπαρξη των σωμάτων στον χώρο της νεκρής ζώνης δημιουργεί τόσο μια ανοιχτή δυνατότητα όσο τζαι πολλές πιθανότητες για ένα διαφορετικό μέλλον, το οποίο φέρνουν στο προσκήνιο οι νέες κατευθύνσεις των σωμάτων.
Τούτη η ανοιχτότητα για ένα άλλο διαφορετικό μέλλον έγινεν μου πεντακάθαρη εικόνα ένα χρόνο πριν, στις 4 Μαρτίου 2017 στην αντιμιλιταριστική πορεία. Καθώς επροχωρούσαμεν ξαφνικά σταματούμε μπροστά που ένα σημείο της νεκρής ζώνης στο οποίο δεν είχαμε ξαναπατήσει τζαι δεν επιτρεπόταν η είσοδος σε κανέναν πέραν των ΟΗΕδων. Σαν ελαλούσαμεν συνθήματα ακούω πίσω μου τις αλυσίδες να σπάζουν τζαι σε κλάσματα δευτερολέπτου σχεδόν εκατό σώματα ορμήσαμε προς έναν χώρο τον οποίον με είδαμεν με εμυρίσαμεν ποττέ. Ούτε εκατάλαβα πότε εβρέθηκα να βουρώ, να φωνάζω, να δακρύζω. Τα σώματα των ακτιβιστριών εγεμώσαν τον χώρο, εχορεύκαν, αγκαλιάζονταν. Τούτη η διάχυση τζαι αταξία μες στον χώρο ήταν σε πλήρη αντίθεση με την ευθυγράμμιση των ΟΗΕδων που επαραταχτήκαν απέναντί μας. Ήταν όμως πλέον αργά: ο χώρος εγέμωσε όι μόνο με σώματα μα τζαι με αναρίθμητες δυνατότητες. Θέλοντας να υπογραμμίσουμε κάτι πολιτικά σημαντικό εκατευθυνθήκαμε τζαι εδιεκδικήσαμε όι μόνον χώρο, μα τζαι χρόνο, γιατί τη στιγμή που εσπάσαμεν την αλυσίδα τζαι εμπουκάραμε στη νεκρή ζώνη, εξεδιπλώθηκε το εναλλακτικό μέλλον. Με την κατεύθυνση μας προς την νεκρή ζώνη τζείντην συγκεκριμένη στιγμή στο παρόν εσήμαινε ότι εκατευθύναμε επίσης τις εαυτές μας προς το μέλλον, καθώς εβρεθήκαμεν μπροστά σε μια στιγμή κουλλουμακκώματος [4] όπου εδιαμορφώνουνταν απειράριθμες δυνατότητες για ένα διαφορετικό μέλλον. Ίσως, τελικά, η απόφαση για την αλλαγή κατευθύνσεων (τζαι η ελπίδα που μια τέθκοια απόφαση εμπεριέχει) εν πάντοτε κομμάτι του ότι εν ηξέρουμε προς τα πού θα μας φκάλουν κάποια μονοπάθκια. Τη στιγμή που εμπουκάραμε σε τζείντο κομμάτι της νεκρής ζώνης αναλάβαμε τζαι το ρίσκο του να αλλάξουμε κατεύθυνση ελπίζοντας πως τούτη η αλλαγή θα εδιαφοροποιούσε το παρόν μας. Γι’ αυτό τζαι οι κατευθύνσεις εν αφορούν στεγανές, διαχωριστικές γραμμές μεταξύ «παρόντος» τζαι «μέλλοντος» ή μεταξύ «εαυτής» τζαι «άλλης», αλλά πάντοτε συνεπάγονται ρίσκα, δυνατότητες τζαι πιθανότητες που πάσιν σιέριν σιέριν με το θυμικό τζαι συγκινησιακό περιβάλλον που δημιουργείται σε ένα συγκεκριμένο χώρο. Το θυμικό, αλλιώς τα affects, έννεν κάτι άλλο παρά κουλλουμακκώματα που υποδεικνύουν ατελεύτητες σχέσεις τζαι ανοιχτά μέλλοντα [5].
Τα πιο πάνω πρόσφατα παραδείγματα δείχνουν ότι οι νέες κατευθύνσεις μπορούν να ένι ανατρεπτικές γιατί τα σώματα των ακτιβιστριών διεκδικούν έναν χώρο, τον οποίο δεν έπρεπε υποτίθεται να πατήσουν καθώς η νεκρή ζώνη σαν χώρος έπαιρνε μόνο το σχήμα κάποιων άλλων σωμάτων: των σωμάτων των στρατιωτών. Με το να ανακατευθύνουν τις εαυτές τους, οι ακτιβίστριες με τα σώματά τους καταλαμβάνουν έναν χώρο που δεν εκτείνει το σχήμα τους, όπως γράφει τζαι η Άχμετ [6], τζαι γι’ αυτό τζαι μεταλλάσσονται παίρνοντας νέα σχήματα τζαι νέες κατευθύνσεις. Με άλλα λόγια, η νεκρή ζώνη εν ένας χώρος που δεν αντέχει τα σώματα που διαμαρτύρουνται ή που δεν έχουν άδεια για να περάσουν. Το σχήμα τούτων των σωμάτων δεν χωρεί στις ελεγχόμενες που τον ΟΗΕ διαστάσεις της νεκρής ζώνης. Παρόλα αυτά, τα σώματα έχουν μιαν εξαιρετική ποιότητα, δηλαδή να προκαλούν το στοιχείο της έκπληξης, τζαι ως εκ τούτου να εν ικανά να παίρνουν νέα σχήματα, αν απλώς αλλάξουν την κατεύθυνσή τους. Οι νέες κατευθύνσεις δημιουργούν νέα σωματικά σχήματα τζαι τα νέα σωματικά σχήματα καταστρέφουν τις πινακίδες του «Απαγορεύεται η Είσοδος». Γι’ αυτό τζαι οι ακτιβίστριες με το να πλησιάσουν το μη αναμενόμενο τζαι με το να καταλάβουν έναν χώρο στον οποίο δεν τους επιτρεπόταν προηγουμένως να καταστήσουν ορατή την παρουσία τους, προφανώς εδιασαλεύσαν την τάξη των πραγμάτων, αλλά ταυτόχρονα εφυτέψαν τζαι τους σπόρους για κάτι καινούριο: για την ανάδυση νέων κατευθύνσεων, για το γέμωσμα ενός χώρου που δεν αναμενόταν να «κατοικηθεί» με νέα σώματα. Φαίνεται πως έτσι τελικά λειτουργεί το εναλλακτικό μέλλον: καταλαμβάνει χώρο τζαι χρόνο, περιλαμβάνει κουντήματα τζαι δάκρυα, τζαι συνεπάγεται σκληρή δουλειά ώστε τα σώματα να κατοικούν τον χώρο στον οποίο υποτίθεται δεν είχαν πρόσβαση.
Ούλλες τούτες οι πιθανότητες – τα ανοιχτά μέλλοντα, οι νέες κατευθύνσεις και τα κυκλοφορούντα συναισθήματα – τζαι τούτα ούλλα τα κουλλουμακκώματα εν πραγματικά μεταμορφωτικά. Τζαι τούτη η έννοια της μεταμόρφωσης εν κλειδί στον τρόπο που τζαι εγώ αντιλαμβάνουμαι την νεκρή ζώνη γιατί τζείνος ο χώρος, για μένα, δεν ακολουθεί τις καρτεσιανές αντιλήψεις της υλικότητας [7], σύμφωνα με τις οποίες η χωρικότητα (ο γεωγραφικός χώρος) γίνεται αντιληπτή μόνο σαν ένα πλέγμα/πλαίσιο/ δίκτυο που σειρές ευθείων γραμμών, τετραγώνων τζαι ορθογωνίων. Αντίθετα, η νεκρή ζώνη εν ένας ρευστός χώρος γεμάτος καμπύλες τζαι λαβύρινθους. Εν ένας χώρος γεμάτος ζωτικότητα τζαι συγκινησιακές φορτίσεις. Η νεκρή ζώνη έννεν ούτε πλήρως δομημένη, ούτε προσδιορισμένη, ούτε υπολογισμένη, αλλά μάλλον εν ένας χώρος που εδρεύκει το θυμικό τζαι το συγκινησιακό. Η ευκλίδεια γεωμετρία απέτυχε να μετρήσει με ακρίβεια τις διαστάσεις της νεκρής ζώνης, επειδή όταν τα σώματα των ακτιβιστριών περιφέρουνται στον χώρο της νεκρής ζώνης εδρεύουν σε ένα περιβάλλον που εν διφορούμενο τζαι απροσδιόριστο. Τούτο το περιβάλλον δεν συνάδει με τον καρτεσιανό επίπεδο χώρο, αλλά μάλλον επηρεάζει τους τρόπους με τους οποίους τα σώματα έρκουνται να αντιληφθούν τις σχέσεις τους με τον χώρο που (προσωρινά ή όι) καταλαμβάνουν. Γι’ αυτό τζαι οι κατευθύνσεις προς χώρους συγκινησιακούς, όπως ένι η νεκρή ζώνη, καθιστούν αναγκαία την ύπαρξη σωμάτων που κουβαλούν μιαν ιστορία τζαι ένα περιεχόμενο, που έχουν συγκεκριμένη τοποθεσία, τζαι που έχουν μιαν σχεσιακή ιστορία με τον χώρο τζαι τα αντικείμενα γυρώ τους.
[1] Το παρόν κείμενο αποτελεί μια προσπάθεια αναστοχαστικής διήγησης πάνω στο υποκεφάλαιο “Orientations matter: the Line as affective space” της μεταπτυχιακής μου εργασίας με τον τίτλο Borders Retold: the entanglements between women’s bodies and the Cyprus’s Green Line [2] Ahmed, Sara (2004) The cultural politics of emotion (Edinburgh: Edinburgh University Press). [3] Ahmed, Sara (2006a) Orientations: toward a queer phenomenology, GLQ: a journal of lesbian and gay studies, 12(4): 543-574. [4] Ευχαριστώ πολλά τ@ν Λ. που σε μια προσπάθεια να έβρουμεν μιαν επιτυχή μετάφραση της έννοιας του entanglement ήρτεν με τούντην πρόταση του κουλλουμακκώματος [5] Barad, Karen (2012) Nature’s queer performativity, Kvinder, køn & forskning, 1-2: 25-53. [6] Η Άχμετ γράφει ότι “bodies can take up spaces that do not extend their shape” (σελ.61). Ahmed, Sara (2006b) Queer phenomenology: orientations, objects, others (Durham and London: Duke University Press). [7] Παραπάνω λεπτομέρειες για την αδράνεια της ύλης στο έργο του Καρτέσιου γράφει η Diana Coole (2010) The inertia of matter and the generativity of flesh, in: Diana Coole & Samantha Frost (eds.) New Materialisms: ontology, agency, and politics (Durham & London: Duke University Press), pp. 92-115.