Η επανάσταση πίσω από τα πρωτοσέλιδα: Αυτονομία στη βόρεια Συρία
Τους τέσσερεις μήνες κατά τους οποίους το Κομπανί ήταν υπό την πολιορκία του ISIS, λίγα ΜΜΕ έδωσαν σημασία στον πραγματικό αγώνα των ανθρώπων στη βόρεια Συρία, οι οποίοι αγωνίζονταν για ουσιαστική δημοκρατία, τα δικαιώματα των γυναικών και οικολογική βιωσιμότητα.
Στις 26 Ιανουαρίου, μετά από 134 μέρες αντίστασης , οι αμυντικές κουρδικές δυνάμεις ανακοίνωσαν ότι είχαν αποκρούσει επιτυχώς τις δυνάμεις του Ισλαμικού Κράτους (ΙΚ, πρώην ISIS) έξω από το Κομπανί. Κατά τη διάρκεια των επιθέσεων από το ISIS που κράτησαν τεσσερισήμισι μήνες, αυτή η πόλη της βόρειας Συρίας έγινε σύμβολο αντίστασης ενάντια στις φαινομενικά «ανίκητες» δυνάμεις των Τζιχαντιστών και προπύργιο ελευθερίας καταμεσής του χάους και της καταστροφής του Συριακού εμφύλιου πολέμου.
Μετά την απελευθέρωση του Κομπανί, οι κουρδικές αμυντικές δυνάμεις του YPG και του YPJ (Λαϊκές και Γυναικείες Αμυντικές Μονάδες αντίστοιχα) συνεχίζουν την προώθησή τους ενάντια στο ISIS και τις τελευταίες βδομάδες έχουν απελευθερώσει σχεδόν τα δύο τρίτα 1 των περίπου 350 χωριών που αποτελούν το καντόνι του Κομπανί. Η νίκη στο Κομπανί δεν είναι μόνο μία εμφατική στρατιωτική ήττα του ISIS, αλλά κυριότερα, ίσως, είναι το συμβολικό νόημα του γεγονότος. Η εικόνα του ISIS ως ανίκητου στρατού υπέστη θανάσιμο πλήγμα, ενώ οι Κούρδοι αναδείχθηκαν ως αναντικατάστατοι σύμμαχοι στη μάχη ενάντια στους εξτρεμιστές της περιοχής.
Ενώ η μάχη για το Κομπανί προβλήθηκε αρκετά από τα διεθνή ΜΜΕ – κυρίως οι «εξωτικές» 2 αγωνίστριες του YJP –, ελάχιστα μέσα κάλυψαν την πραγματική μάχη των Κούρδων. Από το καλοκαίρι του 2012, όταν το Κουρδικό Δημοκρατικό Ενωτικό Κόμμα (PYD) ανακήρυξε την αυτονομία τριών επαρχιών της βόρειας Συρίας, συνολικά γνωστή ως Ροτζάβα, οι ντόπιοι συμμετέχουν σε έναν επαναστατικό αγώνα «από τα κάτω» αποβλέποντας σε οριζόντια δημοκρατία, ισότητα των φύλων και περιβαλλοντική βιωσιμότητα.
Η επανάσταση της Ροτζάβα –όπως έχει γίνει έκτοτε γνωστή– είναι ευθαρσώς αντικρατική και αντικαπιταλιστική, και αυτός μπορεί να είναι στην πραγματικότητα ένας από τους λόγους που έχει προβληθεί ελάχιστα από τα κυρίαρχα ΜΜΕ. Παρά την απουσία της από τις παγκόσμιες επικεφαλίδες, η επανάσταση στη Ροτζάβα μπορεί να θεωρηθεί ως ένα από τα σημαντικότερα πολιτικά εγχειρήματα στον κόσμο σήμερα.
Από δεύτερης κατηγορίας πολίτες σε επαναστάτες πρώτης τάξης
Όταν τον Μάρτιο του 2011 ο συριακός λαός, εμπνευσμένος από τις λαϊκές εξεγέρσεις στην Αίγυπτο και την Τυνησία, βγήκε μαζικά στους δρόμους απαιτώντας την πτώση του καθεστώτος του Άσαντ, λίγοι θα μπορούσαν να προβλέψουν ότι αυτή η ειρηνική επανάσταση θα κατρακυλούσε τόσο γρήγορα στο χάος, προκαλώντας το θάνατο εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών και αφήνοντας τη χώρα ερειπωμένη. Οι Κούρδοι της Συρίας, που ζούσαν κυρίως στις τρεις βορειότερες επαρχίες Αφρίν, Κομπανί και Σεζιρέ, είχαν εξίσου σημαντικούς –αν όχι περισσότερους- λόγους να απαιτούν την πτώση του καθεστώτος.
Για πολλά χρόνια ο κουρδικός πληθυσμός της χώρας αντιμετωπίζονταν ως δεύτερης κατηγορίας πολίτες, με τις περιοχές στους να αφήνονται εσκεμμένα υποανάπτυκτες 3 από την κεντρική κυβέρνηση που αντιμετώπιζε τη Ροτζάβα σαν εσωτερική αποικία. Ενώ είναι πλούσια σε πετρέλαιο και καλλιεργήσιμες εκτάσεις, κανένα διυλιστήριο και λιγότερο από μία χούφτα εργοστάσια υπήρχαν στην περιοχή. Επιπλέον, λόγω της θεσμικής απαγόρευσης της κουρδικής γλώσσας, τα σχολεία προσέφεραν εκπαίδευση μόνο στα αραβικά, και για εκπαίδευση πέρα της δευτεροβάθμιας, οι μαθητές αναγκάζονταν να μεταναστεύσουν σε αστικά κέντρα όπως το Χαλέπι και η Δαμασκός.
Το 2004, σε όλη τη χώρα οι Κούρδοι εξεγέρθηκαν ύστερα από ανεξέλεγκτες συγκρούσεις μεταξύ Κούρδων και Αράβων οπαδών κατά τη διάρκεια ενός ποδοσφαιρικού αγώνα στην πόλη Καμισλί, την πρωτεύουσα της επαρχίας Σεζιρέ. Η δυσανάλογα βίαιη καταστολή των Κούρδων οπαδών από τις δυνάμεις ασφαλείας πυροδότησε μία εβδομάδα εξέγερσης που επεκτάθηκε γρήγορα από τις πόλεις και τα χωριά στον βορρά στην πρωτεύουσα και άλλες κυρίως αραβικές πόλεις. Μετά από αρκετές μέρες ταραχών τρία άτομα σκοτώθηκαν. Ωστόσο, σημαντικότερη για το μέλλον της Ροτζάβα ήταν η συνειδητοποίηση ότι οι Κούρδοι της Συρίας δεν μπορούσαν να βασιστούν στους Άραβες γείτονές τους για την αντίστασή τους στο καθεστώς.
Τα γεγονότα του 2004 ήταν ένας από τους λόγους για τους οποίους οι Κούρδοι ήταν επιφυλακτικοί στο να συμμετάσχουν στην εξέγερση ενάντια στον Άσαντ το 2011. Σαφώς και έγιναν ειρηνικές διαδηλώσεις στις κουρδικές περιοχές καθώς και σε αρκετά άλλα μέρη, αλλά μετά την μετατροπή της λαϊκής εξέγερσης σε άγριο και βίαιο εμφύλιο πόλεμο, κουρδικές στρατιωτικές ομάδες και πολιτικά κόμματα δίσταζαν να συνταχθούν με τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό (FSA) και το πολιτικό του σκέλος το Συριακό Εθνικό Συμβούλιο (SNC). Η αποτυχία των αντικαθεστωτικών δυνάμεων να εγγυηθούν ότι οι Κούρδοι δεν θα περιθωριοποιούνταν και αποκλείονταν από την μελλοντική μετά-Άσαντ κυβέρνηση του SNC, οδήγησε τα κουρδικά κόμματα να ακολουθήσουν τον λεγόμενο «Τρίτο Δρόμο», στον οποίο δεν θα συμμαχούσαν ούτε με το καθεστώς ούτε με τους επαναστάτες.
Η επανάσταση «από τα κάτω»
Αυτή η προσέγγιση του «Τρίτου Δρόμου» αποδείχθηκε επιτυχής όταν στις 19 Ιουλίου 2012 κουρδικά κόμματα πήραν τον έλεγχο κυβερνητικών εγκαταστάσεων της περιοχής, όταν ο Άσαντ απέσυρε τις δυνάμεις του αφήνοντας ένα κενό εξουσίας το οποίο γρήγορα καλύφθηκε από το PYD. Το νέο σώμα, το Κίνημα Δημοκρατικής Κοινωνίας (γνωστό από το κουρδικό ακρωνύμιο του TEV-DEM) συστάθηκε για να επιτηρεί και να διευκολύνει την εφαρμογή των νέων αμεσοδημοκρατικών κυβερνητικών δομών. Το TEV-DEM ξεκίνησε να οργανώνει την κοινωνία σε διαφορετικές ομάδες εργασίας, επιτροπές και λαϊκές συνελεύσεις, όπου η κάθε μία επικεντρωνόνταν σε συγκεκριμένους τομείς, όπως θέματα γυναικών, οικονομία, περιβάλλον, άμυνα, δημόσιος βίος και εκπαίδευση και άλλα.
Το TEV-DEM μπορεί να θεωρηθεί ένας από τους κυριότερους λόγους για τον οποίο η επανάσταση στη Ροτζάβα δεν υπέκυψε σε καταστροφικές εσωτερικές διαμάχες , οι οποίες στοίχειωσαν τόσες άλλες αντιπολιτευόμενες ομάδες που ξεπήδησαν στα πλαίσια της Αραβικής Άνοιξης. Το TEV-DEM δεν λειτούργησε ως καταλύτης της επανάστασης στη Ροτζάβα, αλλά βασικά διοχέτευσε το υπάρχον επαναστατικό πνεύμα, κατευθύνοντας την ενέργεια των ανθρώπων προς την οικοδόμηση μιας νέας κοινωνίας αντί προς την καταστροφή της παλιάς. Οι τέσσερεις αρχές 4 του TEV-DEM εξηγούν διεξοδικά την αποδοχή του από τους καταπιεσμένους και περιθωριοποιημένους ανθρώπους της Ροτζάβα. Αυτές είναι: Η επανάσταση πρέπει να είναι «από τα κάτω». Πρέπει να είναι κοινωνική, πολιτιστική, εκπαιδευτική καθώς και πολιτική επανάσταση. Πρέπει να κατευθύνεται ενάντια στο κράτος, την εξουσία και τις αρχές και, τέλος, ο λαός πρέπει να είναι αυτός που θα έχει τον τελευταίο λόγο σε όλες τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων.
Ενώ η υπόλοιπη Συρία κατρακυλούσε στο χάος, ο λαός της Ροτζάβα συνερχόταν σε συνελεύσεις γειτονιών και τοπικές επιτροπές, και αυτο-οργανωνόταν προς όφελος της κοινωνίας. Καθώς το ISIS έμπαινε στον συριακό εμφύλιο πόλεμο το πρώτο μισό του 2013, οι γυναίκες της Ροτζάβα αποτέλεσαν τη ραχοκοκαλιά της επανάστασης, εκπροσωπούμενες σε όλα τα διαφορετικά επίπεδα οργάνωσης και συμμετέχοντας ενεργά στη διαμόρφωση ενός μη πατριαρχικού και αντικαπιταλιστικού κινήματος. Και ενώ τα μάτια του κόσμου ήταν στραμμένα στη σφαγή και την καταστροφή του συριακού εμφυλίου και την επέκτασή του στο Ιράκ, οι τρεις επαρχίες της Ροτζάβα διακήρυξαν ήσυχα την αυτονομία τους από την κεντρική κυβέρνηση.
Αυτονομία, όχι ανεξαρτησία
Μία σημαντική λεπτομέρεια, η οποία συχνά παραβλέπεται, είναι ότι ο λαός της Ροτζάβα δεν αποσχίστηκε από τη Συρία. Ανακήρυξαν την αυτονομία τους, όχι την ανεξαρτησία τους. Το άρθρο 12 της Χάρτας του Κοινωνικού Συμβολαίου 5 – το σύνταγμα της Ροτζάβα που ανακοινώθηκε και εφαρμόστηκε από τον Ιανουάριο του 2014 – αναφέρει ξεκάθαρα ότι «Οι αυτόνομες περιοχές αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της Συρίας. Είναι ένα μοντέλο για ένα αποκεντρωμένο σύστημα ομόσπονδης κυβέρνησης στη Συρία». Η επιδίωξη της αυτονομίας αντί της ανεξαρτησίας είναι σημαντική. Δείχνει ότι το εγχείρημά τους δεν είναι αποκλειστικά κουρδικό και, παρά το ότι δεν συμμετέχουν ενεργά στην εξέγερση που επιδιώκει την καθαίρεση του Άσαντ, ο λαός της Ροτζάβα ενδιαφέρεται για το μέλλον της χώρας του.
Η ανακήρυξη της τοπικής αυτονομίας είναι επιπλέον ενδεικτική των δεσμών μεταξύ των κινημάτων στη Ροτζάβα και του Κουρδικού Απελευθερωτικού Κινήματος στο Βόρειο Κουρδιστάν (νοτιοανατολική Τουρκία). Οι στενές σχέσεις μεταξύ του PYD και του Εργατικού Κουρδικού Κόμματος (PKK) ποτέ δεν ήταν κρυφές. Το PYD δημιουργήθηκε ως αδερφή οργάνωση του παράνομου PKK το 2003 και χιλιάδες Κούρδοι της Συρίας πολέμησαν στις γραμμές του PKK εντός της Τουρκίας. Και οι δύο οργανώσεις θεωρούν τον Αμπντουλάχ Οτσαλάν ως τον πνευματικό τους ηγέτη και η ιδέα του για Δημοκρατική Συνομοσπονδία 6 είναι η κατευθυντήρια ιδεολογία τόσο στην επανάσταση της Ροτζάβα όσο και στα πολυάριθμα τοπικά εγχειρήματα στις κυρίως κουρδικές περιοχές της νοτιοανατολικής Τουρκίας 7.
Η ιδεολογική μεταστροφή του Οτσαλάν από τη μαρξιστική-λενινιστική προσέγγιση, στην οποία ένα ανεξάρτητο σοσιαλιστικό κράτος ήταν ο απόλυτος στόχος για τους Κούρδους, προς την πολιτική πεποίθηση, που βλέπει μία ομοσπονδία αυτόνομων κοινοτήτων, ανεξάρτητα από εθνικές ή/και θρησκευτικές καταβολές, ως την ιδεατή μορφή κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης είναι ισχυρά επηρεασμένη από τα έργα του Αμερικανού αναρχικού θεωρητικού Μαρράυ Μπούκτσιν. Στις μελέτες του, ο Μπούκτσιν εξέτασε τις απαρχές της κοινωνικής ιεραρχίας και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ανθρώπινη κυριαρχία πάνω στη φύση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη κυριαρχία πάνω στον άνθρωπο. Για να δημιουργηθεί μία κοινωνία η οποία, όχι μόνο καταργεί τις ιεραρχικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, αλλά βρίσκεται και σε αρμονία με το φυσικό περιβάλλον, ο Μπούκτσιν πρότεινε την ιδέα του Ελευθεριακού Δημοτικισμού8.
Οι ιδέες του Μπούκτσιν σχετικά με τις λαϊκές συνελεύσεις, την άμεση δημοκρατία και μια συνομοσπονδία τοπικών αυτόνομων κοινοτήτων εφαρμόζονται αυτή τη στιγμή απ’ άκρη σ’ άκρη στις τρεις επαρχίες που αποτελούν την Ροτζάβα. Λαϊκά συμβούλια ή «Σπίτια του Λαού» αποτελούν την καρδιά του πολιτικού συστήματος. Το πρώτο επίπεδο οργάνωσης είναι οι τοπικές κομμούνες, που αποτελούνται από 30-150 οικίες, στο επόμενο επίπεδο είναι συμβούλια χωριών και γειτονιών, που αποτελούνται από 7-30 κομμούνες το καθένα, το οποίο ακολουθείται από συμβούλια περιοχών και τέλος είναι το MGRK, το Λαϊκό Συμβούλιο Δυτικού Κουρδιστάν. Οι αποφάσεις μεταφέρονται από ένα επίπεδο στο επόμενο με δύο εκπροσώπους, έναν άντρα και μία γυναίκα, οι οποίοι εκλέγονται για αυτό το σκοπό. Επίσης, όλα τα συμβούλια πρέπει να τηρούν μια αναλογία φύλου 40%.
Οι Κούρδοι της Συρίας χρειάζονται αλληλεγγύη όχι ελεημοσύνη
Δυστυχώς αλλά αναμενόμενα, η επανάσταση στη Ροτζάβα έχει αγνοηθεί πλήρως από τα διεθνή μέσα ενημέρωσης και τους πολιτικούς κύκλους. Το εγχείρημα της ριζοσπαστικής δημοκρατίας, η δημιουργία αυτόνομων ζωνών και η σκληρή κριτική και στον ιμπεριαλισμό και στον καπιταλισμό δεν έχει αφήσει τον λαό της Ροτζάβα με πολλούς φίλους. Ακόμα και ο Μασούντ Μπαρζανί, ο ηγέτης του γειτονικού Ιρακινού Κουρδιστάν, βλέπει με δυσπιστία τη Ροτζάβα, αναγνωρίζοντας ότι μία παρόμοια επανάσταση στο βόρειο Ιράκ θα σήμαινε αυτομάτως το τέλος της ηγεμονίας του. Ακόμα πιο ανησυχητική, ωστόσο, είναι η στάση της Τουρκίας προς τα κοινωνικά πειράματα των Κούρδων της Συρίας.
«Για εμάς, το PYD είναι το ίδιο με το PKK, μία τρομοκρατική οργάνωση» δήλωσε δημόσια ο Τούρκος Πρόεδρος Ερντογάν 9 σαν απάντηση στα σχέδια για εξοπλισμό του PYD στο αποκορύφωμα της μάχης του Κομπανί. Καθ’ όλη τη διάρκεια της σύρραξης η Τουρκία κράτησε τα σύνορά της με τη συριακή πόλη ερμητικά κλειστά, απαγορεύοντας να φτάσει στους υπερασπιστές του Κομπανί οποιαδήποτε βοήθεια, ιατρική ή στρατιωτική. Η μοναδική εξαίρεση ήταν όταν επέτρεψε μια μικρή μεραρχία από 150 μαχητών Πεσμεργκά από το Ιρακινό Κουρδιστάν να περάσουν τα σύνορα για να πολεμήσουν μαζί με τo YPG/YPJ ενάντια στο ISIS.
Η Τουρκία φοβάται ότι μία επιτυχημένη επανάσταση στη Ροτζάβα θα εμπνεύσει τον εγχώριο κουρδικό πληθυσμό να επιδιώξει παρόμοιους στόχους. Στην πραγματικότητα, και κοινωνικές ομάδες όπως το Λαϊκό Δημοκρατικό Συμβούλιο (DTK) και πολιτικά κόμματα όπως το Κόμμα Λαϊκής Δημοκρατίας (HDP) ήδη εφαρμόζουν και υποστηρίζουν τοπικές αυτόνομες διοικητικές δομές για χρόνια 10. Αυτονομία των Κούρδων της Τουρκίας θα σήμαινε ότι η Άγκυρα θα έχανε τον άμεσο, καθημερινό έλεγχο στο ένα πέμπτο της επικράτειάς της, κάτι που δεν είναι αποδεκτό για την παρούσα κυβέρνηση.
Για αυτούς και για άλλους λόγους, η τουρκική κυβέρνηση μέχρι στιγμής αρνείται να παρέχει βοήθεια οποιασδήποτε μορφής στους ανθρώπους της Ροτζάβα γενικά, και στην πόλη του Κομπανί συγκεκριμένα. Για να καταστεί εφικτή η ανοικοδόμηση του Κομπανί και για να μπορέσει ο λαός της Ροτζάβα να συνεχίσει να αντιστέκεται στον άμεσο κίνδυνο των δυνάμεων των Τζιχαντιστών που βρίσκονται στο κατώφλι τους, είναι απόλυτα κρίσιμο η Τουρκία να ανοίξει τα σύνορά της με τις συριακές περιοχές που βρίσκονται υπό κουρδικό έλεγχο. Αν η συμπεριφορά της Τουρκίας στο παρελθόν είναι ένδειξη για τις μελλοντικές της δράσεις, τότε υπάρχει ελάχιστη ελπίδα ότι αυτό θα συμβεί σύντομα.
Ωστόσο, εκεί που θα απαιτούσε πίεση από άλλες κυβερνήσεις ώστε να αναγκαστεί η Τουρκία να ανοίξει τα σύνορά της, ο λαός του Κομπανί πρέπει να είναι προσεκτικός από ποιους δέχεται βοήθεια για την ανοικοδόμηση της πόλης του. Ανιδιοτελής βοήθεια χωρίς όρους και δεσμεύσεις είναι σπάνιο φαινόμενο. Για να μπορέσει να διατηρήσει τη ριζοσπαστική ανεξαρτησία του και τις θεμελιώδεις αξίες της επανάστασης για την οποία πολεμά, επιβάλλεται ο λαός της Ροτζάβα να μην δώσει πρόσβαση σε υπερεθνικούς οργανισμούς, όπως ο ΟΗΕ, το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα, ούτε και σε παγκόσμιες επιχειρήσεις που καλοβλέπουν τους φυσικούς πόρους της περιοχής. Η πραγματική μάχη των Κούρδων της Συρίας είναι δική τους και μόνο δική τους. Στους ερχόμενους μήνες και χρόνια θα χρειαστούν όλη τη αλληλεγγύη που θα μπορούσαν να έχουν, αλλά η εντυπωσιακή πορεία τους αποδεικνύει ότι το τελευταίο πράγμα που χρειάζονται είναι οικειοποίηση μεταμφιεσμένη ως φιλανθρωπία από τις δυτικές δυνάμεις.
Ο Joris Levernik έχει μάστερ στην Πολιτική Οικονομία, ζει στην Κωνσταντινούπολη και εργάζεται ως ελεύθερος δημοσιογράφος. Είναι, επίσης, συντάκτης στο ROAR Magazine. Μπορείτε να τον ακολουθήσετε στο Twitter @Le_Frique.
Σημειώσεις:
-
29/10/2014: http://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2014/10/western-fascination-with-badas-2014102112410527736.html
-
http://peaceinkurdistancampaign.com/resources/rojava/charter-of-the-social-contract/
-
http://www.freeocalan.org/wp-content/uploads/2012/09/Ocalan-Democratic-Confederalism.pdf
-
(Σ.τ.Μ.) Περισσότερες πληροφορίες για τα εγχειρήματα στην νοτιοανατολική Τουρκία στο βιβλίο: TARTOT Kurdistan “Demokratische Autonomie in Nordkurdistan” (http://demokratischeautonomie.blogsport.eu/), το οποίο έχει μεταφραστεί στα αγγλικά από την Janet Biehl “Democratic Autonomy in North Kurdistan”, New Compass 2013. Στα ελληνικά έχει μεταφραστεί το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου. TARTOT Kurdistan “Το Κουρδικό Πείραμα για την Δημοκρατική Αυτονομία – ένα ταξίδι στα νοτιοανατολικά της Τουρκίας”, Εκδόσεις Ευτοπία, Μάρτιος 2015
-
http://dwardmac.pitzer.edu/anarchist_archives/bookchin/gp/perspectives24.html (Σ.τ.Μ) Επίσης http://eagainst.com/articles/thoughtsmunicipalism/
-
Βλ. σημ. 7